Gəlmişəm otağına,
Oyadam səni, Qaragilə.

Misra Təbrizdə bir bəy tərəfindən bir xanıma bəslənən nakam sevgidən bəhs edən xalq mahnısındandı. Mahnının yaranma tarixi ilə maraqlanmaq istəyənlər elə internet üzərindən axtarış verib daha geniş məlumat ala bilərlər. Bizim mövzumuz tamam başqadı. Bəli, son günlər müzakirə obyekti olan orta məktəb, orada yaşanan hadisə və hadisədən narahat olan məktəblilər, onlardan daha çox narahat olan valideynlər, müəllimlər, daha kimlər. Əlbəttə ürək açan mənzərə olmadı, ancaq baş verdi. Ya vəlvələdən ya zəlzələdən yaxalandılar, məsələ də ictimailəşdi. Deyir sən saydığını say, gör fələk nə sayır.

Uşaqlar ata-analarında çox zəmanəyə bənzəyərlər. HZ. Əli

Ailədə atası tərəfindən şiddət görən qızlar gələcəkdə özlərini kişi kimi aparmağa çalışacaq ki, qoy əzilən cinsin nümayəndəsi olmasın. Həmçinin atası ilə görüşməyən oğlan anasıyla çox vaxt keçirəcək və kişi davranışlarını az mənimsəyəcək. Atasıyla böyüyən qız qadın davranışlarını az öyrənəcək...

Həyatda hərkəsin öz vəzifələri vardır! Bu vəzifələr ilə biz nəyisə edirik qarsılığında nə isə alırıq, lakin valideynlik vəzifəsi hər şeyi etməyinə baxmayaraq qarsılığında heç nə istəməyən yeganə vəzifədir!
Bəs biz yaxşı valideynik?

Həyat düşünərkən dərindi. Onu yaşayanda dayaz olduğunu görürük. Paradoks hər addımda insanın gözünə batır. Ən yaxşısı həyatın nəbzini tutmaqdı. Burada insan faktoru aparıcı rol oynayır. Dərin düşünənlərin dayaz hərəkətlərini görürük. Seçim imkanı çoxaldıqca daxili narahatlıqlar da artır. Nəticədə psixoloji problemlərə yol açılır. Böyük mütəfəkkirlər daha çox düşünməyə, məkanı az dəyişməyə çalışmışlar. Dolayısı ilə məqsəddən yayınmamağa üstünlük veriblər. Məkanı az dəyişmək, hədəfdən yayınmamaq ruhi sakitliyin əsasını təşkil edir. İfrat yüklənmə ifrat rahatsızlıq yaradır. Qabaq bir müəssisədə insan 20 il çalışırdı. Düzdü, şikayəti belə olsa işini vicdanla yerinə yetirməyə səy göstərirdi. Çünki narazı olmaq insana xas bir xüsusiyyətdi. 

Məlumdur ki, imperativ hallüsinasiyalar fərqli xəstəlik olaraq təsnif edilmir, əksər hallarda ciddi ruhi xəstəliklər və xüsusən də şizofreniyanın simptomatikasına daxil edilir. Statistikaya əsasən, şizofreniyalı xəstəliklərdə imperativ hallüsinasiyaların yayılma dərəcəsinin orta göstəricisi 53% təşkil edir. 30% xəstədə imperativ hallüsinasiyalar şəxsi tam olaraq özünə tabe etdirir. Hallüsinasiyaların məzmunu təsir dərəcəsindən asılı olaraq dəyişir. Məsələn, əgər pasiyent neqativ xarakterə malik olan mənasız və dağıdıcı əmrlər eşidirsə, bu zaman katatonik sindromla (bir nöqtəyə uzun müddət baxmaq) şəxsiyyətin dezorqanizasiya vəziyyəti müşahidə olunur. Katatonik impulslar görünməz və avtomatik şəkildə baş verə bilər.

Ətrafımızda bütün baş verənlər bizdən bir daha ruh halımızı sağlam saxlamağı tələb edir. Insanın tapındığı dəyər olmalıdır. Elə bir dəyər ki, ona inanıb yaşaya bilsin. Həyat hər addımda düşüncəmizə əks arqumentlər qoyur. Bəlkə bunu biz özümüz edirik, sadəcə məsuliyyəti həyatın, başqalarının üzərinə atırıq. Inanmaq istəyirik; sevdiklərimizə, dəyər verdiklərimizə, hər şeyə. Tutub saxlamaq istəyirik. Sürüşür, axıb gedir. Hara qədər? Bilinmir. Bütün hallarda doğru bildiklərimizə,  insana, insanlığa ziyan verməyən şeylərə inanmağımız lazım.  Önəmli olan inanmaqdır. Təəsüf ki, bugün insanı daha çox şübhələri, qorxuları idarə edir.  Insan nəyəsə tapına bilmir. Istər mənəviyyat, istərsə də yaşamla bağlı ziddiyətli fikirlər hər zaman olub. Problem bütün zamanlarda olub. Istər mənəvi, istərsə də maddi baxmından.

Ailə, problem hər zaman olub. Sadəcə insanlar problem həll etməyə, onu aradan qaldırmağa, bu mümkün olmadıqda ən azında susmağa çalışırdılar. Bugün isə “Oğru elə bağırdı ki, doğrunun bağrı çatladı”nın şahidi oluruq. Dünən gizli etdiyimizi, bugün aşkar edirik, dünən içimizdə sevdiklərimizi, bugün aşkar sevirik. 

Uşaq iflici, epilepsiya, beyin travmaları, qəzalar və irsi faktorlar səbəbindən qüsurlu uşağa sahib olan ailələr, normal tempdə həyatı davam etdirə bilmirlər. Çünki uşaq baxımının gətirdiyi müəyyən çətinliklər mövcuddur. Bu ailələrdə maddi dəstəklə yanaşı mənəvi dəstək də mütləq şəkildə olmalıdır.

Ana atasının hər şeyinə müdaxilə etməsi, davamlı idarə altında tutulması, davamlı nəsihət onların reaksiyasını çəkir. Gənclər bu vəziyyəti özlərinə dəyər verilməmə hesab edirlər. Azadlıqlarının qısıldığını düşünürlər. Ana atayla davamlı bir qarşıdurma mühiti meydana gəlməyə başlayır.

Qadın kişi arasındakı emosional bağ, həssasiyyət uşaq –valideyn arasında da eynilə yaşanmaqdadır.  Belə ki, günün sonunda bir araya gələn cütlüklər bir-birinin halını xəbər alıb, yaşadığı gərginlikləri, stressləri və ya sevindirici hadisələri anlayıb paylaşa bilirlərsə, birlikdə əylənməyi , xoş gün və ya saatlar keçirməyi, bir-birlərinin qayğısına qalıb, bir-birini dinləməyi bacarırlarsa, bütün bunları uşaqları ilə də rahatlıqla edə biləcəklər.  Çünki bu elə bil bağdır ki  , uşaq hələ dünyaya gözünü açmamışdan bu mühitin içərisinə daxil olur. Bu aura ilə yoğrulur psixologiyası, şüuraltısı.  Böyüdükcə problemlər çıxmırmı?

“Dünyanın ən gözəl,ən ülvi hissini yaşadım. Ana oldum,övladımı qucağıma aldım amma özümü ana olmaq üçün yetərli hiss etmirəm,özümü çarəsiz hiss edirəm, xoşbəxt deyiləm...”

“Uşağım dediyimi dinləmir” cümləsilə “ Uşağıma dediyimi dinlədə bilmirəm”, “Atam və anam mənim nə istədiyimi başa düşmür” cümləsilə “ Ata və anama nə istədiyimi düzgün  başa sala  bilmirəm” cümlələri arasındakı fərq kimidir əslində ailə olmaq. Ta uşaqlığımızdan bəri ailə qavramı başa salınır bizə. Ən çox rastlaşdığımız tərif olaraq, Ailə -  ata, ana, uşaq və digər insanların bir ev içərisində yaratdıqları birlik kimi başa düşülür. Ailə eyni zamanda  bir-birindən  fərqli  düşüncə ,duyğu və ehtiyaclara sahib fərdlərin bir arada yaşadığı bir sistem olaraq da dəyərlədirilə bilər. Ata,ana və uşağın əmələ gətirdiyi bu sistem onu yaradan hər bir fərd üçün   göründüyündən daha çox, daha önəmli bir məna və rola malikdir.  Elə isə  düşünmək lazım, həmişə bir arada qala bilmək, bu birliyi qoruya bilmək göründüyü qədər asanmı olur hər zaman? Əlbətdəki yox....

Ailə terapiyası, ailə üzvləri arasındakı anlaşılmazlıqların, münaqişə və problemlərin ailə psixoloqunun köməyi və nəzarəti ilə çözümlənməsi prosesidir. Ailə hansı hallarda ailə psixoloquna müraciət edə bilər:

• Yeni ailə qurmaq üzrə olan gənclərlə bağlı problem yaranarsa
• Ailə üzvləri arasındakı problemlər varsa
• Ailə üzvləri arasındakı əlaqə və sərhədlər düzgün qurulmamışsa və bir-birini anlamasında ciddi problemlər varsa

Antisosial davranışlar göstərən bir yeniyetmənin varlığı zamanı

Ailədə xəstəlik, ani itkilər  yaşanarsa

Boşanmalar zamanı: boşanmış ailələrdə uşaqlarda və yeniyetmələrdə hansısa problemlər yaşanırsa

Emosional qırğınlıq və aldatma varsa və s.

İndi çoxlarımız sual edəcək: Əvvələr də bu cür problemlər vardı amma ailə psixoloqu yox idi, problem həll olunmurdumu?

Ailə terapiyasi problemlərə ,ailə üzvlərinin  fərdi problemləri olaraq deyil, ailə sisteminin bir problemi olaraq baxar. Terapiyaya  ailənin tək bir üzvü  gətirilərsə  terapiyanın  mərkəz nöqtəsi  ailə sistemidir. Terapiyanın hədəfi, ailə içindəki tək bir fərdin dəyişimi deyil, daha çox ailənin quruluşu və  ailə  daxilindəki fərdlərin bir-birləriylə ünsiyyət formalarının  dəyişdirilməsidir. Hər ailənin problemi başa düşmə şəkli  ayrıdır. Bir ailə üçün problem olaraq görünən bir vəziyyət digər bir ailə üçün problem  təşkil etmeyə bilər. Hər ailənin sakit  bir yaşam üçün ehtiyac duyduğu şeylər bir-birindən fərqlidir.

Yazının başlığını oxuyan kimi  boşanmış ailələrin uşaqlarının problemlərindən danışacağımı düşünməyin. Əksinə, bu yazıda belə ailələrin problemlərindən bəhs edərək evliliyinə son qoymaq istəyən ailələrə qərarlarını bir daha nəzərdən keçirmələrinə və gələcəkdə peşman olacaqları qərarlar verməmələrinə kömək etmək istəyirəm. Çünki bu məsələdə həm mühafizəkar, həm də bir az pessimist düşünürəm.

Həyatda ən sevdiyi iki insan-anası və atası ayrı yaşayan bir uşağın dərdlərinə necə çarə etmək olar, onun bu yarasına necə məlhəm qoymaq olar?

           Yaşamaq sevgisi bol olan qrup yoldaşım Cəvahirə

Bir ovuc sevgidir yaşamaq, hətta ovuca sığmayacaq qədər də qısa bir müddətdir. Bu müddətin uzunluğu insanların onu necə dəyərləndirməsindən aslıdır, çünki yaşamaq sevgisi insandan – insana dəyişir. Kimisi heç bir nəaliyyət əldə etmədən, heç bir iz qoymadan həyatını yaşayıb gedir. Kimisi də qısa ömrünü elə dəyərləndirir ki, uğurlarının sayı-hesabı olmur. Həyatda hansısa bir mövqeyə çatmaq üçün daima çalışır və qarşısına çıxan bütün maneələri dəf edir.

"Nikahda kəramət var" - deyirlər. Doğurdan da yeni evlənən gənclər bir-birilərini elə sevirlər ki, xətalarını görmürlər. Hər iki tərəf də qarşısındakının xətrinə dəyməmək , xoşbəxt etmək üçün sanki çırpınır. Elə isə , səadətinizin təməli olan bu xoşbəxt günləri bacardığınız qədər qorumağa çalışın. Yerli - yersiz göz yaşları , günlərlə davam edən küsülülüklər ilk vaxtlar həyat yoldaşınızın diqqətini cəlb etsə də , vaxt keçdikcə bütün bunlara alışacağı üçün silahınız əvvəlki kimi təsir göstərməyə bilər. Necə deyərlər: "Artıq naz aşiq usandırar". Evliliyinizin bu ilk və ən gözəl günlərində " yersiz nazla aşiqinizi usandırmaq" əvəzinə gözəl keyfiyyətiniz, ağıllı davranışlarınızla onun qəlbini fəth etməlisiniz.

 Ailə uşaqlara nəinki ailənin üzvü olmağa kömək edir, o eyni zamanda uşağı əhatə edən cəmiyyət, onun mədəniyyəti ilə tanış olmağa istiqamətləndirir. Uşaqlar balaca yaşlarından mənəvi dəyərlərə , dini ənənələrə və etnik stereotipləri qəbul edir , onlara riayət etməyə çalışır. Valideynlər uşaqlarına öz mədəni dəyərlərini gündəlik ailədaxili münasibətlərdə-nahar edərkən , geyim formalarında , ünsiyyət əhatəsini , təhsil səviyyəsi, müxtəlif oyunlar vasitəsilə nümayiş etdirirlər.

Qadın hər yerdə yaşamaq, hər çətinliyə bir yerdə sinə gərmək üçün həyatını bağladığı yoldaşından ilk növbədə sədaqət istəyir.

Və bu zərif məxluq haradasa duyğulardan ibarət yaradıldığı üçün nə alçaldılmağa , nə də incidilməyə razı olar.Bir cüt göz xatirinə min çiləyə sinə gərsə də , bir cüt sözün acısı ilə günlərlə göz yaşı tökə bilər.

Xoşbəxtlik və qorxu – bir-birinin əksi olan bu iki söz birləşib sanki bir ahəng yaradıb. Görəsən biz qorxu hissi olmadan sadəcə xoşbəxt ola bilmərikmi?

Xoşbəxtlik – pozitiv və xoş emosiyalar ilə xarakterizə olunan zehni bir vəziyyətdir. Xoşbəxtlik –bəşəriyyətdəki bütün insanların çatmaq istədiyi son nöqtədir, o nöqtə ki, insan özünü sanki buludların üzərində hiss edir. Bu zaman ortaya qorxu sözü daxil olur və sanki insan buludların üstündən bir anda yerə düşür.

Ailə Qadın və Uşaq problemləri  üzrə  dövlət komitəsinin araşdırmaların da maraqlı faktlar üzə çıxarmışlar.Təhlillər göstərir ki, qadının  ailənin maddi təminatı məsələsində məsuliyyətinin azaldılması ilə ictimai rəy onun üzərinə ev təsərrüfatının aparılması və uşaqlara qayğını əsas məsuliyyət kimi qoyur.

Kişilər qadınlara ev işində yardımcı olmalıdırlarmı?Əlbətdə,ailədə sağlam münasibət, sağlam ünsiyyətin bərqərar olması üçün kişilər bu halda öz yardımlarını əsirgəməməlidirlər.

Yeniyetməlik dövrü 11-12 yaşdan başlayaraq 14-15 yaşadək orta məktəbin  beşinci-səkkizinci sinif şagirdlərini əhatə edir.11-13 yaşlı oğlan və qızları adətən kiçik yeniyetmə ,13-15 yaşlıları isə böyük yeniyetmə adlandırırlar.Lakin yeniyetməlik dövrünün  başlanmasına  və qurtarmasına dəqiq sərhəd qoymaq  olmaz.Müxtəlif amillərin təsiri altında həmin yaş dövrü bir il tez və ya gec başlaya ,bir il və ya gec başa çata bilər.Bu dövr özünün praktik əhəmiyyəti , pedaqoji çətinlikləri və uşaq şəxsiyyətinin dinamikasinda baş verən psixoloji xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir.

Son zamanlar dünyada baş verən dəyişikliklər, texnikanın sürətlə inkişafı informasiya bolluğu insanların sosium daxilində bir-birlərini anlamasında çətinlik törədir. Qeyd etmək istərdik ki, yalnız empatiyanın formalaşması, lazımı səviyyədə mövcudluğu bu cür situasiyalarda insanlara yardımçı olur. Empatiya insanın başqasının hiss və həyacanına  keçirtdiyi hisslərə emosional cavabdır. Empatiya müxtəlif  formalarda təzahür  edir. Xüsusilə  başqasının dərdinə, hiss və həyacanına  şərik olmaq,  şəvqət göstərmək,  halına  acımaq , keçirdiyi hissləri başa düşmək kimi təzahür  edir.

Hamını şəxsiyyət vəsiqəsinin seriyasının hansı rəqəmlərdən ibarət olduğunu və onların nə məna daşıdığı maraqlandırır.Numerologiya-rəqəmlərin magiyası bu sirri açmaqda kömək olacaq.Sən demə,bu qiymətli sənəddə çox böyük informasiya gizlənib.

Cinsi mövzularda məlumatı az olan bir cəmiyyət olmamız danılmaz bir faktdır. Ətrafdan alınan yalnış ya da az informasiyadan qaynaqlanan bir çox cinsi problemlər var,ancaq bunlardan ilk gecə qorxusu bəzən xəstəlik səviyyəsinə gəlib çatır. 

 Vaginizm xəstəliyində vagina əzələlərində cinsi əlaqəyə imkan verməyəcək şəkildə bir spazm müşahidə olunur.

Deyirlər Napalyon təkcə imtahandan qorxurmuş. Lakin onun qeydlərini oxuyanlar belə düşünmürlər.

Bir gün Napalyon müharibə öncəsi hərbi şuranı toplayır. Hərbiçiləri ilə uzun-uzadı söbətlərdən sonra onlara əmr və tövsiyyələrini verir. Onun silahdaşlarına verdiyi tapşırıqların “hansındasa” belə bir fikir olur: “Yer üzərindəki bütün qadınlar fahişədir, bircə mənim anamdan başqa”. Daha sonra ətrafdakılara diqqətlə baxaraq əlavə edir- “Amma nəzərə alın ki, mənim anamda qadındır”.

Hər evlilik yeni bir başlanğıcdır. Ancaq bu başlanğıcın uğurlu olması üçün, gələcək həyat yoldaşınızla bəzi mövzuları öncədən danışmalısınız. 

Onunla eynilə eyni olmağınınz mümkün deyil. İllərdir müəyyən vərdişlərlə yaşamış bir insandan birdən birə dəyişməsini, sizin istədiyiniz kimi hərəkət etməsini gözləməyiniz doğru deyil. Bu həqiqəti evlənmədən əvvəl qəbul edin. Buna görə qarşınızdakı insanı yaxşıca araşdırın və ancaq onun sizə uyğun olmayan xüsusiyyətlərini qəbul edib, bunlarla yaşayabiləcəyinizi düşünürsünüzsə “bəli” deyin. Digər tərəfdən, onunla digər mövzuları da müzakirə edin:

Hər evlilik yeni bir başlanğıcdır. Ancaq bu başlanğıcın uğurlu olması üçün, gələcək həyat yoldaşınızla bəzi mövzuları öncədən danışmalısınız …

Onunla eynilə eyni olmağınınz mümkün deyil. İllərdir müəyyən vərdişlərlə yaşamış bir insandan birdən birə dəyişməsini, sizin istədiyiniz kimi hərəkət etməsini gözləməyiniz doğru deyil. Bu həqiqəti evlənmədən əvvəl qəbul edin. Buna görə qarşınızdakı insanı yaxşıca araşdırın və ancaq onun sizə uyğun olmayan xüsusiyyətlərini qəbul edib, bunlarla yaşayabiləcəyinizi düşünürsünüzsə “bəli” deyin. Digər tərəfdən, onunla digər mövzuları da müzakirə edin:

"Evlənməkdən qorxuram. Evləndikdən sonra evimi təmin edə bilməyəcəyimdən narahatam. Nə edə bilərəm?"

Hər qorxunun arxasında qorxuya səbəb olan, onu oyandıran səbəblər var. Qorxu yaradan səbəblər əgər tapılsa, onun neqativtəsirlərindən də qurtulmaq olar. Müalicədən əvvəl xəstəliyin səbəbini araşdırmaq nə qədər önəmlidirsə, qorxunun aradan qaldırılmasında da qorxunu meydana gətirən səbəblərin, fikirlərin tapılması o qədər önəmlidir.

Qısqanclıq gözlənilən maraq, diqqət, sevgi və şəfqət əksikliyinə verilən təbii bir cavab reaksiyasıdır. Uşaqların həyatında  öz kiçik qardaş və ya bacılarını qisqanma, onlara qarşı kobud davrama qısqanclığın ən bariz nümunəsidir. Qısqanc uşaq, daha çox diqqət görən kiçik uşaqla əlaqələrində özünü narahat hiss edir və bu kiçik uşağın sevgisi qarşısında öz statusunu itirəcəyindən qorxur.

Ailə-insanların qarşılıqlı fəaliyyətinin təkrarsız institutudur. Hər adamın öz həyat məkanı vardır – bu digər insanlarla – qohum, dost, qonşularla olan münasibətləridir. Onlardan ən yaxınları ilə münasibət artıq bilavasitə belə düzülür: «ev», «ailə» – bu, insanların yaşadıqları yeridir, yalnız burada onlar özlərini yaxşı hiss edirlər. Ailə, şübhəsiz, müasir dövrdə, istər ayrılıqda götürülmüş şəxsiyyət, istərsə də bütövlükdə cəmiyyət üçün əhəmiyyəti artmaqda olan ümumbəşəri dəyər, mədəni irsin, əxlaqi norma və qaydalarının ötürücüsü rolunu oynayır. 

Bildiyimiz kimi müasir dövrdə boşanmaların sayı artmaqda davam edir. Bu prosesi və boşanmaya gətirib çıxaran səbəbləri aydınlaşdırmaq üçün tədqiqatçıların araşdırmalarına nəzər salaq.

Tədqiqatçılar boşanmalara və ailənin dağılmasına gətirib çıxaran səbəbləri 3 qrupa ayırmağı məqsədəuyğun hesab edirlər:
1) Maddi – məişət problemləri;
2) Şəxsi münaqişələr;
3) Xarici təsirlər.